Dược liệu ngưu tất có vị đắng, chua, tính bình, quy vào 2 kinh can và thận. Dược liệu ngưu tất có tác dụng trong tiêu viêm, lợi tiểu, tác dụng bổ thận, mạnh gân cốt được sử dụng để chữa viêm khớp.
Nhận biết dược liệu ngưu tất
Ngưu tất hay còn được gọi với tên khác là cỏ xước. Ngưu tất là loại dược liệu thân thảo cao khoảng 1 m. Lá ngưu tất mọc đối, mép lá lượn sóng. Cây ngưu tất mọc hoang khắp nơi trên các bãi cỏ, ven đường đi, bờ bụi...
Thầy thuốc Y học cổ truyền Sài Gòn cho biết bộ phận dùng làm thuốc là lá rễ. Rễ cây ngưu tất thường được thu hái vào mùa đông khi thân lá đã khô héo. Đào rễ cây ngưu tất lên, cắt bỏ phần trên cổ rễ và rễ con, rửa sạch đất cát, đem phơi rồi bó thành từng bó nhỏ, tiếp tục phơi khô cho tới khi da nhăn nheo, đem lăn, xông sinh vài lần và đem phơi khô. Thành phẩm ngưu tất thu được có mùi đặc biệt, vị hơi ngọt, màu vàng tro.
Cách sử dụng dược liệu ngưu tất
Theo Y học cổ truyền, dược liệu ngưu tất có tính bình tác động vào 2 kinh can và thận.
Dùng ngưu tất sống: Ngưu tất rửa sạch, để ráo nước thái mỏng 1-2mm đem đi sấy khô, có tác dụng tán ứ, lợi thấp, chữa tiểu tiện sẻn, cổ họng sưng đau, hoạt huyết, chấn thương, khó đẻ và ứ máu bầm tím.
Dùng ngưu tất chín: Ngưu tất sấy khô, tẩm rượu hoặc tẩm muối tùy từng trường hợp, có tác dụng bổ can, ích khí, chữa tê thấp, đau mình mẩy, đau lưng, chân tay co quắp và cường gân cốt.
Cây ngưu tất có tác dụng gì?
Trong Y học cổ truyền Việt Nam, ngưu tất có tác dụng bổ can thận, hoạt huyết, điều kinh, trừ ứ, mạnh gân cơ, kích thích tiểu tiện. Dược liệu này thường được dùng trong các bệnh như chảy máu dạ con, đau bụng kinh, bế kinh, bí tiểu, phong hàn tê thấp, đau lưng, chân tay tê mỏi... Theo nhiều nghiên cứu, các công dụng thường gặp của ngưu tất trên các loại động vật:
- Ngưu tất làm giảm sức căng ở tử cung của chuột bạch.
- Ngưu tất làm tăng co bóp tử cung trên thỏ, mèo có chửa.
- Ngưu tất ức chế khả năng co bóp ở khúc tá tràng.
Một số bài thuốc từ dược liệu ngưu tất
Đợt cấp của viêm đa khớp dạng thấp: Cách dùng thuốc: Ngưu tất 16g, ké đầu ngựa 12g, hy thiêm 16g, thổ phục linh 12g, hy thiêm 16g, tỳ giải 12g, cành dâu 12g, lá lốt 10g và cà gai leo 12g. Cho 3 chén nước vào sắc còn lưng 1 chén (200ml) ngày sắc uống 2 lần sau khi ăn. Mỗi ngày dùng 1 thang thuốc.
Viêm đa chứng loại mãn tính: Cách dùng thuốc: Ngưu tất 16g, thổ phục linh 16g, rễ lá lốt 12g, cành dâu 16g, đỗ đen sao 16g, mã đề sao 16g, sinh địa 16g và ý dĩ 16g. Đổ 3 bát nước sắc còn khoảng lưng bát (200ml) ngày sắc uống 2 lần sau khi ăn. Mỗi ngày dùng 1 thang thuốc.
Bài thuốc hạ huyết áp: Cách dùng thuốc: Cho 10 g dược liệu ngưu tất, 20 g thục địa, 20 g rễ nhàu, 20 g mã đề, 10 g táo nhân, 10 g trạch tả và 10 g hoa hòe. Mỗi ngày dùng 1 thang thuốc.
Bài thuốc chữa kinh nguyệt không đều: Cách dùng thuốc: Cho nam ngưu tất 20g, cỏ cú (tứ chế) 16g, nghệ xanh 16g, ích mẫu 16g và rễ gai (gai lá làm bánh) 30g, tất cả các vị sắc với 700ml nước, còn 200ml, chia thành 3 lần và liều điều trị trong vòng 10 ngày.
Bài thuốc chữa sổ mũi do viêm mũi dị ứng: Cách dùng thuốc: Cho dược liệu nam ngưu tất 30g, đơn buốt và lá diễn mỗi vị 20g sắc với 400ml nước, còn 100ml. Uống trong ngày và khi thuốc còn ấm. Liều điều trị trong vòng 5 ngày.
Những lưu ý khi sử dụng ngưu tất trong điều trị bệnh
Bác sĩ Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn cũng khuyến cáo đối với phụ nữ đang mang thai, thường xuyên bị ra nhiều máu trong thời kỳ hành kinh hoặc bị băng huyết tuyệt đối không nên sử dụng dược liệu ngưu tất.
Đối với nam giới bị mộng tinh, di tinh, hoạt tinh dùng dược liệu ngưu tất có thể khiến bệnh tình ngày càng nặng thêm.
Tránh sử dụng dược liệu ngưu tất cho các trường hợp bị tiêu chảy do tỳ hư.
Tránh sử dụng thịt trâu trong quá trình điều trị bệnh có sử dụng dược liệu ngưu tất.