Gluco-corticoid đang được sử dụng ngày càng phổ biến. Tuy nhiên còn rất nhiều người chưa thực sự hiểu rõ về cơ chế hoạt động cũng như tác dụng của loại thuốc này. Bài viết dưới đây sẽ giúp mọi người có cái nhìn toàn diện hơn
Những nguyên tắc chung khi sử dụng gloco-corticoid
Chúng tôi đã có cuộc trò chuyện với Bác sĩ Chu Hòa Sơn – Giảng viên Trường Cao Đẳng Dược Sài Gòn để tìm hiểu về vấn đề này.
Thưa bác sĩ, xin anh cho biết tác dụng điều trị của gluco-corticoid?
Gluco-corticoid có rất nhiều tác dụng và cách dùng. Có thể kể đến như:
Tác dụng chống viêm: Gluco-corticoid kích thích tổng hợp 1 protein là Lipocortin, chất này ức chế hoạt tính của phospholipase A2. Do đó, gluco-corticoid làm giảm tổng hợp cả PG và leucotrien, trong khi đó thuốc NSAID chỉ ức chế tổng hợp PG. Ngoài ra, tác dụng chống viêm của corticoid còn do: ức chế sản xuất kháng thể, ức chế khả năng vận chuyển và tập trung của bạch cầu, cản trở thực bào, hạn chế giải phóng enzym ty lạp thể... Do đó, thuốc có tác dụng chống viêm nhanh, nhưng khi dừng thuốc thì dễ tái phát.
Tác dụng chống dị ứng: Dưới tác động của dị nguyên, cơ thể sinh ra IgE, gắn vào các thụ cảm thể đặc hiệu trên mastocyt và bạch cầu E làm hoạt hóa phospholipase C. Men này xúc tác tách phosphatidyl inositol diphosphat ở màng tế bào thành diacyl glycerol và inositol phosphat. Hai chất này đóng vai trò chất truyền tin thứ hai làm các hạt trong bào tương của tế bào giải phóng chất trung gian hóa học gây dị ứng như histamin, serotonin...
Gluco-corticoid tác dụng theo cơ chế ức chế men phospholipase C do đó làm ức chế giải phóng các chất trung gian hóa học gây dị ứng.
Tác dụng ức chế miễn dịch: Gluco-corticoid chủ yếu tác động lên phản ứng quá mẫn chậm.
Trên các phương tiện thông tin đại chúng nói rất nhiều về các tác dụng phụ của gluco-corticoid. Vậy tác dụng phụ của gluco-corticoid là gì?
Theo Bs. Chu Hòa Sơn – Giảng viên Trường Cao Đẳng Dược Sài Gòn cho biết ác tác dụng phụ của gluco-corticoid bao gồm:
Chuyển hóa glucid: Gluco-corticoid làm tăng tạo glucose từ acid amin, tăng tổng hợp glycogen ở gan. Ngoài ra còn làm giảm tiết insulin và tăng tiết glucagon, do đó gluco-corticoid làm tăng đường máu và có xu hướng làm bệnh đái tháo đường nặng thêm.
Chuyển hóa protid: Gluco-corticoid làm giảm nhập acid amin vào tế bào, tăng dị hóa protid làm nhiều tổ chức bị ảnh hưởng: teo cơ, tổ chức liên kết kém bền vững (gây vết rạn da), tổ chức lympho bị teo (tuyến ức, lách, hạch lympho), xương thưa do teo mô liên kết nơi bám của các chất vô cơ (làm xương dễ gãy, dễ bị lún đốt sống, hoại tử vô khuẩn cổ xương đùi).
Chuyển hóa lipid: Gluco-corticoid làm tăng dự trữ mỡ ở mặt, ngực, lưng và bụng như dạng Cushing.
Chuyển hóa nước và điện giải: Tăng giữ Na+ và nước, tăng thải K+ có thể gây ra tăng khối lượng tuần hoàn, phù, tăng huyết áp… Ngoài ra, gluco-corticoid tăng thải Ca++ qua thận, giảm hấp thu Ca++ ở ruột do đối kháng với vitamin D, do đó có xu hướng làm giảm Ca++ trong cơ thể và có thể dẫn tới cường cận giáp trạng và làm xương bị thưa thêm, trẻ em còi xương chậm lớn.
Tác động trên dạ dày: Gluco-corticoid vừa có tác động trực tiếp vừa tác động gián tiếp, làm tăng tiết acid và pepsin, giảm tổng hợp chất nhầy bảo vệ niêm mạc (mucus) do giảm tổng hợp PG E1 và E2 là nguyên chất để tổng hợp nên mucus.
Các cơ quan khác: Thần kinh trung ương: lúc đầu kích thích gây lạc quan, sau đó gây rối loạn tâm thần. Tăng đông máu, tăng tế bào máu, giảm bạch cầu E, hủy cơ quan lympho. Do ức chế cấu tạo nguyên bào sợi, ức chế tổ chức hạt nên gluco-corticoid làm chậm liền sẹo các vết thương. Ngoài ra, tác dụng ức chế miễn dịch của gluco-corticoid tạo điều kiện cho nhiễm khuẩn và nặng thêm các nhiễm khuẩn có sẵn (nhất là lao).
Sử dụng gluco-corticoid theo hướng dẫn chỉ định của bác sĩ
Vậy chỉ định và chống chỉ định khi sử dụng corticoid là gì?
Chỉ định tuyệt đối:
Dùng gluco-corticoid cho bệnh nhân suy vỏ thượng thận cấp, thiếu corticoid bẩm sinh. Ngoài ra, có thể dùng gluco-corticoid để chống viêm (viêm khớp, viêm thần kinh...), chống dị ứng (mày đay, ban đỏ, viêm mũi dị ứng, hen phế quản, sốc phản vệ...), ức chế miễn dịch: ung thư, chống loại bỏ mảnh ghép, các bệnh tự miễn (thấp khớp, luput ban đỏ, viêm quanh động mạch, viêm nhiều cơ, cứng da)...
Dùng gluco-corticoid kết hợp hạn chế trong các bệnh như: viêm gan, viêm thận, hội chứng thận hư, tràn dịch màng bụng, màng phổi, viêm ruột, lao...
Chống chỉ định:
Không dùng gluco-corticoid cho bệnh nhân viêm, loét dạ dày, hành tá tràng, đái tháo đường, phù, tăng huyết áp, nhiễm khuẩn nặng, nhiễm khuẩn chưa có kháng sinh đặc hiệu, lao, suy giảm miễn dịch nặng.
Lời khuyên khi sử dụng gluco-corticoid
Lời khuyên đưa ra là: Tuyệt đối tuân thủ hướng dẫn của thầy thuốc về chỉ định, liều lượng thuốc, thời gian và đường dùng thuốc.
Không kết hợp với thuốc lợi niệu thải K+ máu, không ăn mặn vì dễ gây phù, tìm liều tối thiểu có tác dụng, theo dõi sát các biến chứng có thể xảy ra bằng lâm sàng và xét nghiệm: thủng, chảy máu dạ dày, loãng xương, viêm cơ, phù, tăng huyết áp, đái tháo đường...
Vâng, xin cảm ơn bác sĩ Trần Anh Tú – giảng viên Trường Cao Đẳng Dược Sài Gòn. Hi vọng bài phỏng vấn hôm nay đã giúp ích cho các bạn đọc.