Cushing là một bệnh nội tiết do rối loạn sản xuất hormone vỏ tuyến thượng thận gây tăng hormone glucocorticoid mạn tính không kìm hãm được.
Hội chứng Cushing do lạm dụng Corticoid
Phân loại
Hội chứng Cushing do thuốc
Hội chứng Cushing phụ thuộc ACTH: 90%
Hội chứng Cushing không phụ thuộc ACTH
- Adenoma
- Carcinoma
- Tăng sản hột
Nguyên nhân gây Cushing
Hội chứng Cushing phụ thuộc ACTH
- U tế bào ưa kiềm
- Rối loạn chức năng đồi yên
Hội chứng Cushing không phụ thuộc ACTH
- Adenoma thượng thận
- Carcinoma
Hội chứng ACTH, CRH ngoại sinh (K phổi, tuyến ức, dạ dày, tử cung)
Triệu chứng lâm sàng
Một sỗ triệu chứng thường gặp mà các giảng viên Cao đẳng Dược Sài Gòn chia sẻ:
Béo, thay đổi hình thể, mặt tròn đỏ
Rạn da, da đỏ mỏng
Rậm long, trứng cá
Tang huyết áp, rối loạn sinh dục
Rối loạn tâm thần
Teo cơ, yếu cơ
Loãng xương
Sỏi thận
Đái tháo đường
Biến chứng có thể gặp
Tăng huyết áp, đái tháo đường
Nhiễm trùng, nhiễm nấm
Gãy xương, sập đốt sống
U tuyến uyên gây mù
Hội chứng Nelson
Hội chứng Cushing do Corticoid
Là hậu quả của tình trạng lạm dụng thuốc corticoid kéo dài không có kiểm soát. Thường gặp trong các bệnh: đau khớp, hen phế quản, hội chứng thận hư, bệnh tự miễm… phải dùng Glucocorticoid, thuốc tễ, thuốc Nam
Triệu chứng:
- Bộ mặt Cushing: mặt tròn đỏ, bướu trâu
- Rối loạn phân bố mỡ: mỡ tập trung chủ yếu ở mặt, cổ, trên xương đòn, bụng, ít ở các chi
- Da mỏng, xuất huyết tự nhiên hoặc va chạm nhẹ
- Rậm long
- Rối loạn sinh dục: mất kinh ở nữ giới, giảm tình dục ở nam giới
- Rối loạn thần kinh tâm lý: mệt mỏi, chán ăn…
+ Rạn da
+ Không tăng kali
+ Hạ huyết áp tư thế
+ Giảm cân
- Các bệnh lý khác: tăng huyết áp, đái tháo đường, loãng xương, viêm dạ dày, đục thủy tinh thể…
Các rối loạn
Loãng xương:
- Từ mức độ nhẹ đến nặng
- Hậu quả: xương giòn, dễ gãy. Quan trọng khi bệnh nhân nhiều tuổi, chế độ ăn ít canxi, ít vận động…
- Gãy xương là tình trạng nặng (gãy cổ xương đùi), tàn phế, bội nhiễm, tử vong
Đái tháo đường: bùng phát đái tháo đường có sẵn hoặc làm tăng đường huyết
Tăng huyết áp
Hoại tử xương vô mạch
Gây rối loạn mỡ máu
Đục thủy tinh thể dưới bao sau
Đau đầu (giả u não)
Trầm cảm
.jpeg)
Các yếu tố gây Cushing do thuốc
- Đường dùng
- Loại thuốc: chế phẩm dược động học, ái lực thụ thể, thời gian…
- Thời gian dùng, liều dùng
- Phân phối thời gian dùng: ngày – đêm
Điều trị
Giải quyết tích cực bệnh lý căn bản khiến bệnh nhân lạm dụng corticoid: viêm đa khớp, thoái hóa khớp, hen phế quản…
Suy thượng thận cấp
Lâm sàng: trên bệnh nhân có biểu hiện Cushing
+ Hay gặp: yếu mệt, da bong vảy
+ Chán ăn, nôn, buồn nôn
+ Đau bụng, ỉa chảy
+ Hạ đường huyết
+ Tụt huyết áp, trụy mạch…: cơn suy thượng thận cấp
+ Bồi phụ thể tích tuần hoàn
+ Điều chỉnh RL điện giải
+ Điều trị thiếu hụt glucocorticoid
+ Điều tri yếu tố thuận lợi: nhiễm khuẩn
Liệu trình giảm liều corticoid:
- Trong quá trình giảm liều phải theo dõi và đánh giá bệnh nhân, tiến hành giảm dần liều rồi ngừng hẳn corticoid
- Nguyên tắc giảm liều: 2 nguyên tắc được các giảng viên văn bằng 2 Cao đẳng Dược Sài Gòn đưa ra đó là:
+ Giảm liều Prednisone từ từ 5mg/lần/mỗi 7-10 ngày. Khi liều Prednisone còn 0,3mg/kg/ngày (15mg/ngày): dùng cách nhật. Khi liều Prednisone còn 5-7,5mg/ngày thì ngừng thuốc
+ Nguyên tắc William:
Giảm liều Prednisone từ từ 5mg/lần/mỗi 7-10 ngày tùy đáp ứng của bệnh nhân
Khi liều Prednisone còn 7,5mg/ngày: Hydrocortisone 20mg/ngày
Giảm dần liều hydrocortisone 2,5mg/tuần hoặc nhanh hơn tùy bệnh nhân đến khi còn 10mg/ngày
Sau 2-3 tháng dùng Hydrocortisone 10mg/ngày, định lượng cortisol máu buổi sáng (ngừng thuốc trước 24h): Nếu cortisol 8h > 10µg/dl: ngừng thuốc. Nếu cortisol 8h < 10µg/dl: tiếp tục thuốc 1-2 tháng, kiểm tra lạị
Sau ngừng hẳn thuốc có thể làm lại test Synacthen 250µ để đánh giá dự trữ thượng thận
Trong giai đoạn chờ tuyến thượng thân phục hồi, bệnh nhân cần được cảnh báo khi có stress, nhiễm trùng... cần nhập viện ngay
Trong giai đoạnh chờ, bệnh nhân cần được hướng dẫn chế độ ăn giảm muối, giàu đạm, canxi...
Bệnh nhân và người nhà cần được hướng dẫn kỹ cách dùng hydrocortisone khi có tình trạng stress:
- Khi bị cúm hay có tình trạng mệt mỏi: tiêm 50mg/ngày
- Nhổ răng hay làm tiểu phẫu thuật: tiêm 40mg×2/ngày
- Phẫu thuật lớn: tiêm 150mg-250mg/ngày
Giải quyết biến chứng mạn (tác dụng phụ) đi kèm của hội chứng Cushing
- Tăng huyết áp
- Loãng xương
- Đái tháo đường
- Đục thủy tinh thể, glaucoma
- Viêm loét dạ dày, xuất huyết tiêu hóa