Tam thất là vị thuốc quen thuộc trong các bài thuốc Đông y được lưu truyền trong có sách YHCT với tác dụng điều hoà nhịp tim, điều trị nhiều chứng bệnh thường gặp.
Tam thất được sử dụng rất nhiều trong các món ăn bài thuốc y học cổ truyền
Tam thất hiện có nhiều tên gọi khác nhau như sâm tam thất hay điền tam thất. Chúng là rễ khô của cây sâm tam thất (Panax notogingseng (Burk.) F.H. Chen.), thuộc họ ngũ gia bì (Araliaceae, cùng trong họ nhân sâm ngũ gia bì - Araliaceae). Các nghiên cứu cho thấy, trong tam thất có chứa các hợp chất đường glucose, saponoid (arasaponin, arasapogenine),...
Theo Y học cổ truyền Sài Gòn, tam thất vị ngọt hơi đắng, tính ôn; vào các kinh Can và Thận; đồng thời có tác dụng điều hoà nhịp tim, cầm máu, giảm đường máu, , giảm mỡ máu, giảm đau trấn tĩnh, chống lão suy, tăng cường khả năng miễn dịch, xúc tiến tổng hợp protein. Các Y sĩ YHCT cũng cho hay, tam thất có công năng tán ứ chỉ huyết hoạt huyết định thống, tư bổ cường tráng. Vị thuốc này được sử dụng cho các trường hợp như xuất huyết nội tạng, xuất huyết dưới da, tiện huyết, niệu huyết, chấn thương đụng giập, khái huyết thổ huyết, bệnh mạch vành, cơn đau thắt ngực, rong kinh, rong huyết, bệnh lâu ngày cơ thể suy nhược, tăng mỡ máu... Liều dùng: 6 - 12g. Nghiền thành bột mỗi lần uống 1 - 1,5g.
Bài thuốc chứa tam thất trong y học cổ truyền
Bài thuốc điều trị hoà huyết, cầm máu: Sử dụng khi ho ra máu, chảy máu cam, chấn thương chảy máu, băng huyết, sau khi đẻ ra máu nhiều mà lại ứ trệ.
Bài 1: Tam thất 60g, bạch chỉ 60g, đại giả thạch 30g, hổ phách 30g. Nghiền thành bột mịn, trộn đều. Mỗi lần dùng 2,5g, ngày uống 3 lần, chiêu với nước đun sôi. Trị các chứng xuất huyết nội tạng.
Bài 2: Hoạt huyết đan trị chảy máu cam, đại tiểu tiện ra máu: tam thất 6g, hoa nhuỵ thạch (nung) 20g, thán huyết hư 8g. Nghiền bột uống. Mỗi lần 8g, ngày uống 2 lần.
Bài 3: Thang tam thất: tam thất 12g, mao căn 63g, hạt sen 63g, câu kỷ 20g, sinh địa 12g, xuyến thảo 12g, ngó sen 4g, thạch cao 4g. Sắc uống ngày 1 thang. Trẻ em giảm bớt liều. Trị ban tím do giảm tiểu cầu trong máu.
Bài thuốc y học cổ truyển trị hoá ứ giảm đau: Dùng cho các chứng đau do ứ huyết.
Bài 1: Tam thất, nhân sâm liều lượng bằng nhau, nghiền thành bột. Mỗi lần uống 2g, ngày uống 2 lần. Trị tim đau thắt.
Bài 2: Bột tam thất có tác dụng trị đau do chấn thương, bị đánh, ngã: tam thất 6 - 12g nghiền thành bột. Mỗi lần 1 - 2g chiêu với nước đun sôi.
Bài thuốc y học cổ truyển hoá ứ tiêu sưng: Tam thất lượng vừa đủ, mài với giấm mà bôi. Áp dụng khi ứ huyết ngưng trệ gây nhọt loét sưng đau, còn trị vết thương rắn độc cắn.
Trường Cao Đẳng Dược Sài Gòn tuyển sinh Trung cấp Y học cổ truyền 2018
Y sĩ y học cổ truyền chỉ cách nấu các món ăn bài thuốc có tam thất
Gà hầm tam thất: Dùng tốt cho người suy nhược khí huyết hư, ăn kém mệt mỏi, da tái nhợt thiếu máu.
Chuẩn bị và thực hiện: Gà mái 1 con khoảng 1kg hoặc gà ác (ô cốt kê) 1 con, tam thất tán bột 20g. Gà làm sạch, tam thất cho trong bụng gà, hầm cách thủy cho chín, thêm gia vị.
Gà giò hầm tam thất quế chi: Tốt cho các phụ nữ viêm tử cung phần phụ.
Chuẩn bị và thực hiện: Gà giò hoặc gà đen (gà ác, ô cốt kê) 1 con, tiểu hồi 6g, quế chi 6g, bột tam thất 3g. Gà làm sạch thái lát, nấu với quế chi, tiểu hồi cho chín nhừ, thêm gia vị, ăn thịt gà uống nước canh gà với bột tam thất. Ngày 1 lần, đợt dùng 5 - 10 ngày.
Rượu hầm tam thất ngó sen trứng gà: Bài thuốc theo gợi ý của các Y sĩ y học cổ truyền này được áp dụng cho người bị khái huyết tiện huyết, thổ huyết, xuất huyết dạ dày ruột.
Chuẩn bị và thực hiện: Tam thất tán mịn 3g, rượu nhạt 150ml, nước ép ngó sen 200ml, một trứng gà, đun cách thủy, khuấy đều cho chín. Ngày ăn 1 lần.
Tam thất tán: Có công dụng trong điều trị chấn thương đụng giập, sưng nề, người kiết lỵ đại tiện xuất huyết.
Chuẩn bị và thực hiện: Tam thất tán bột, mỗi lần uống 4 - 6g cùng với nước hồ hoặc chút rượu.
Canh tam thất trứng gà, tây thảo, mai mực
Bài thuốc được các Y sĩ Trung cấp Y học cổ truyền Sài Gòn khuyên dùng rất tốt đối với những chị em kinh nguyệt kéo dài 8 - 10 ngày, lượng ít, rỉ rả, có máu cục, đau quặn vùng hố chậu.
Chuẩn bị và thực hiện: tam thất 3g,trứng gà 2 quả, tây thảo 10g, mai mực 20g. Trứng khoét lỗ nhỏ, cho tam thất vào trong quả trứng gà (chia đều) bịt kín lỗ khoét, cho thêm mai mực, tây thảo, cùng lượng nước thích hợp, nấu đến khi trứng chín, đập bỏ vỏ trứng, thêm gia vị thích hợp, ăn trứng uống nước canh.
Những món ăn bài thuốc trên đều có những công dụng nhất định trong việc điều trị bệnh, được áp dụng phổ biến hiện nay. Tuy nhiên với những người huyết hư không ứ hay phụ nữ có thai thì không nên sử dụng nhằm đảm bảo an toàn sức khỏe, đồng thời không tự ý dùng thuốc mà cần tham khảo ý kiến của những người có chuyên môn để bốc đúng thuốc đúng bệnh nhằm đạt hiệu quả cao nhất trong điều trị